Ekonomi Dünyası: Biz soğanla uğraşırken, küresel satrançta Çin’in büyük hamleleri

GELİRİNİ BESLENMEYE HARCARSAN BUNUN İSMİ YAŞAMAK MI

Mesela soğanın kilosunun Almanya’da 1 28 dolar yahut İsviçre’de 2 18 dolar olması bizden kıymetli olduğu manasına gelmiyor Zira kişi başı ulusal gelirleri yüksek Bir Alman yıllık kişi başı geliriyle 37 8 ton soğan alabiliyor İsrailli 25 7 ton Yunan 20 ton bir Türk ise Mart fiyatlarıyla 9 8 ton soğan alabiliyor

Alım gücü ne kadar yüksek olursa besine daha az bütçe harcanıyor Fiyatlar yüksek bile olsa gelirleri yüksek ise bizde olduğu üzere aile bütçesinin neredeyse tamamını kiraya ve beslenmeye ayırmıyorlar

Biz kira ve beslenmeye maaşları harcayıp bunu da yaşamak sanıyoruz Beslenme dediğimiz de karbonhidrat yüklü Onlar gelirlerini tatile dışarda yemeğe gezmeye kültüre harcayabiliyorlar

DÜNYADA BESİN FİYATLARI VE ENFLASYON DÜŞÜYOR

İşin enteresan yanı dünyada besin fiyatları düşüyor Son olarak dünyada buğday fiyatları 20 ayın en düşük düzeyine indi Dünyanın en büyük üreticisi Rusya 153 8 milyon tonla 2022 yılı için rekor hasat açıkladı

Tabii birebir vakitte Batı da enflasyon da soğumaya başladı ABD’de Şubat’ta yüzde 6 olan tüketici enflasyonu Mart’ta yüzde 5’e indi 9 aydır arka arda düşüşle Mayıs 2021’den bu yana en düşük düzeye gelindi Euro bölgesinde de Mart ayında Şubat 2022’den bu yana en düşük düzey olan yüzde 6 9’a indi Lakin Almanya’da enflasyon hala yüzde 7 4 İtalya’da 7 7

KÜRESEL İKTİSATTA KARAMSAR TABLO DEVAM EDİYOR

Ancak dünya iktisadına ait beklentiler hiç de güzel değil Geçen hafta IMF Dünya Bankası Bahar Toplantıları yapıldı Birinci uyarıyı IMF Lideri Kristalina Georgieva yaptı Bahar toplantıları öncesinde yaptığı konuşmada global büyüme görünümünün 30 yılın en zayıfı olduğu konusunda uyardı Georgieva dünya iktisadının önümüzdeki beş yıl içinde yıllık ortalama yüzde 3 civarında büyüyeceğini söyledi Bu 1990’dan bu yana en düşük orta vadeli büyüme varsayımı zira son yirmi yılın yıllık ortalaması yüzde 3 8

Ardından hafta başında toplantıların başlamasıyla Dünya İktisadının Görünümü Raporu’nun Nisan versiyonu yayımlandı Rapora nazaran dünya iktisadı COVID salgını öncesi büyüme oranlarına dönüşün yakınından bile geçmiyor ve sonlu bir büyüme kelam konusu

Raporda küresel iktisadın pandemiden ve Ukrayna savaşının tesirlerinden kademeli olarak toparlanmasının başladığı tedarik zincirindeki aksamaların çözüldüğü besin ve güç piyasalarındaki yükselişin gerilediği ve enflasyon maksatlarına geri dönüşün başladığı belirtildi

Ancak bu optimist beklentilere karşın IMF’nin büyüme kestirimleri pek parlak değil 2023 yılında dünya iktisadının yüzde 2 8 büyüyeceği öngörülüyor 2021’de yüzde 6 3 2022’de ise yüzde 3 4 büyüme olmuştu Euro bölgesinde yüzde 0 8 ABD’de yüzde 1 6 büyüme bekleniyor Geçen yıl ortalama yüzde 3 4 büyüyen büyük iktisatların sırf yüzde 1 3 büyümesi bekleniyor Çin iktisadının yüzde 5 2 Türkiye’nin de yüzde 2 7 büyümesi bekleniyor

Raporda ayrıyeten ne oranda olursa olsun sonlu büyümenin büyük bir mali kriz ile süratle alt üst olabileceği tehdidinin daima gündemde olduğu vurgulandı

GELELİM BÜYÜK SATRANÇTA ÇİN İN YAPTIĞI HAMLELERE

Küresel ekonomiyi dev bir satranç maçı olarak düşünürseniz Çin Devlet Lideri Xi Jinping son vakitlerde çok değerli atılımlar yapıyor Attığı her adımda jeopolitik manada ve global iktisattaki pozisyonunu güçlendiriyor

Çok süratli bir halde gelişmekte olan bir ülkeden güçlü ve tesirli bir global iktisada dönüşen Çin şimdiye kadar tasarlanan en tezli altyapı projelerinden biri olan Jenerasyon ve Yol Girişimi’nden elde ettiği ivmeyle yılların global güçleri Japonya Almanya Birleşik Krallık ve Hindistan’ın önüne geçti

Çin hala ABD’den sonra dünyanın ikinci büyük iktisadı ABD’nin GSYİH’sı 2023 kestirimi 26 9 Çin’in ise 19 4 trilyon dolar Satınalma gücü paritesine nazaran ise Çin ABD’nin oldukça önünde 33 trilyon dolara karşılık 27 trilyon dolar

ÇİN ABD Yİ GEÇECEK Mİ YA DA BU ÇOK KIYMETLİ Mİ

Çin’in ABD’yi ne vakit geçip dünyanın en büyük iktisadı olacağına ait kestirimler hayli karışık Evvelce 2035 yılı kestirimi yapılıyordu Fakat Çin iktisadının yavaşlaması ve yatırım iktisadından tüketim iktisadına hakikat kabuk değiştirmesiyle 2050 2075 ve hatta asla formunda kestirimler var

Ama Avrupa ve Asya’nın büyüklerini geride bırakan Çin’in dünyanın bir numarasına kararlı bir biçimde gözünü diktiği malumumuz

Evet yeni bir dünya nizamına hakikat adımlar atılıyor ABD egemenliğindeki dünya tertibi sarsılıyor Lakin bir sonraki dünya sistemi hakkında hala net bir fikir yok

Şurası bir gerçek ABD öncülüğündeki dünya tertibinin temel direkleri olan neoliberalizm hür piyasa iktisadı yasal düzenlemesi olmayan finans ve globalleşme önemli biçimde sorgulanıyor ABD ve Çin birbirlerinden giderek daha fazla ayrışıyor

Çok kutuplu dünya arayışı alışılmış ki bu iki harika güç ile sonlu değil Avrupa temassız ülkeler Hindistan ve Rusya da sahnede Örneğin Rusya Avrupa kontağını hiçbir vakit reddetmedi Putin Avrupa bizim düşmanımız değil diyor

Çin gelişmekte olan ülkelere ve bilhassa Afrika’ya inanılmaz ölçüde yardım ve borç veriyor Çin’in gelişmekte olan dünyaya bilhassa son iki yılda artan borç ölçüsü 500 milyar doları buldu Gözlerinin üzerinde olduğu bir diğer kıta Latin Amerika Ve natürel İslam dünyası Türkiye İran Suudi Arabistan Suriye Mısır ve ASEAN ile stratejik işbirlikleri var ve gelişiyor

Dolayısıyla soru artık Çin’in global bir üstün güç olup olamayacağı değil Asıl soru dünyanın en büyük ekonomik gücü olarak ABD’ye meydan okumasının ne kadar süreceği

Attığı adımlar da daima bu istikamette Evvel bir özet yapayım

ÇİN SON BİR AYDA NELER YAPTI

20 22 Mart ta Moskova’da Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile tarihi bir doruğa imza attı Mart sonunda Malezya Başbakanı Enver İbrahim birinci resmi ziyaretini Çin’e yaptı Xi ülkeye 39 milyar dolarlık yatırım taahhüdünde bulundu Akabinde Pekin’de Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’u ağırladı Daha sonra Brezilya Devlet Lideri Lula da Silva Pekin’e geldi

Çin’e bir diğer ziyareti Tesla’nın işvereni Elon Musk yaptı Hala 180 milyar dolar servetiyle dünyanın en varlıklı ikinci şahsı olan Elon Musk Tesla için Çin’de büyük ölçekli piller üretmek için yeni bir mega tesis kurma planlarıyla Pekin’deydi

Küresel ilgilerde ve iktisatta son derece hareketli şu son bir ayı gözden geçirelim

XI JINPING İN MOSKOVA ZİYARETİ TARİHİ DEĞERDEYDİ YENİ YALTA MI

Mart’ın sonunda Çin Devlet Lideri Xi Jinping Rusya’ya gitti İkili ortasındaki birinci gayriresmi görüşme 4 5 saat sürdü

İki başkan de ABD hakimiyetinin azaldığı çok kutuplu bir dünya için değerli adımlar attılar Kimi uzmanlar Xi Jinping’in Moskova’da Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile tepesini Pax Americana’nın Amerikan Barışı 1945’ten bu yana Amerikan sisteminin egemenliği sonu yeni bir Yalta olarak kıymetlendirdi

Bu ziyaret Putin’in ağır yaptırımlarla karşı karşıya olduğu Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin hakkında tutuklama buyruğu çıkardığı bir periyotta Rusya’ya ve doğal önderine dayanılmaz bir dayanak gösterisi oldu Bilindiği üzere Xi bir seferinde Putin’i en yeterli arkadaşı olarak nitelendirmişti

İki üstün güç Amerikan hakimiyetine ve Batı liderliğindeki bir dünya tertibine karşı sıkı bir ittifak halinde olduklarını gösterdiler Üç günlük ziyarette Ukrayna savaşı konusu Xi’nin siyasi diplomatik ekonomik ve askeri bir ortak olarak Rusya ile katı dayanışma kararlılığı ile gölgelendi

ENERJİ VE ‘ASKERİ TEKNİK’ İŞBİRLİĞİNDEN AVRASYA BOYUNCA UZANAN TİCARET VE İKTİSAT KORİDORLARI

Resmi görüşme büsbütün iktisat yüklüydü Güç ve askeri teknik işbirliğinden Avrasya boyunca uzanan ticaret ve iktisat koridorlarında aktifliği artırmaya kadar birçok husus

İki önder Tayvan’dan iklim değişikliğine ve Moğolistan ile bağlantılara kadar her şeyi kapsayan ve çoklukla ABD’yi daha düzgün daha adil bir dünyanın önündeki mahzur olarak tasvir eden dokuz unsurluk ortak bir bildiride dünyayla ilgili vizyonlarını ortaya koydular

Rusya Aralık 2019’da başlatılan ve Sibirya’dan Çin’in kuzeydoğusundaki Heilongjiang eyaletine uzanan 3 bin kilometrelik Sibirya’nın Gücü boru çizgisi aracılığıyla Türkmenistan ve Katar’ı geride bırakarak Çin’in doğal gaz tedarikçisi olarak esasen birinci sırada yer alıyor Moğolistan üzerinden geçecek ikinci boru çizgisi Sibirya’nın Gücü 2’ye ait müzakereler de bu ziyarette değerli ilerleme kaydetti

Yüksek teknolojide de 165 milyar doları aşan 79 projede anlaşan iki harika güç Çin satın alma gücü paritesine SAGP nazaran dünyanın açık orta en büyük iktisadı ve en büyük ihracatçısı Rusya da SAGP’ne nazaran Almanya’ya muadil ve dünyanın en büyük güç ihracatçısı sayılı maden ve ham unsur üreticisi arasındaki işbirliği süratle artıyor Sıvılaştırılmış doğal gazdan LNG uçak ve ekip tezgahı üretimine uzay araştırmalarından ziraî endüstriye kadar birçok mevzuda mutabakat sağlandı

LULA BREZİLYA İKTİSADINI ÇİN YATIRIMLARI İLE CANLANDIRMANIN PEŞİNDE

Daha sonra Latin Amerika’nın en büyük dünyanın 10 büyük iktisadı Brezilya sahnede yerini aldı Yılbaşında misyonu devralan Devlet Lideri Luiz Inácio Lula da Silva nın işi güç Dev iktisat sakinlikte kendisi dört temel mevzuda ağırlaşacağını açıkladı

1 Yoksullukla gayret

2 Zenginliği yine dağıtırken ekonomik kalkınma ile yine irtibat kurulacak

3 Ülkeyi yine sanayileştirecek ve

4 Etraf yağmasını durduracak

Küresel olarak yüksek faiz oranlarının Brezilya’nın kalkınması için gerekli finansmanı çekmesini zorlaştırdığı bir periyotta Lula daha cazibeli olan Çin’in potansiyel yatırımlarını ülkesine getirmek için Çin’i ziyaret etti

Brezilya Devlet Lideri Lula büyük bir resmi ve iş heyetiyle gittiği Pekin’de her şeyden evvel iktisadı Covid salgını nedeniyle hırpalanan Brezilya’ya büyüme fırsatları sağlamayı hedefledi

Brezilya’nın Çin’e yaptığı emtia ihracatı 2008’den bu yana adeta patladı Brezilya’nın büyük lityum rezervleri pil ekonomisindeki fevkalade büyümenin tesiriyle ülkenin Çin ile müspet ticaret istikrarının en değerli ögelerinden biri

İhracatın ötesinde Çin bilhassa güç bölümünde Brezilya’nın en büyük yatırımcılarından Çin devlet elektrik şirketi State Grid Brezilya’nın güç iletimine 3 milyar dolar ve petrol ve besin şirketi COFCO da Brezilya’nın tarım bölümüne 1 1 milyar dolardan fazla yatırım yaptılar

Bu paralelde Lula nın ziyaretinde güç ve tarım yüklü işbirliği mutabakatlarına imzalar atıldı

Lula’dan evvel Fransa Başkanı Macron da Pekin’deydi Çok değerli mutabakatlara imzalar atıldı Airbus Çin’de ikinci bir montaj çizgisi kuracak nükleer ve rüzgar gücü alanında işbirliği yapılacak Deniz suyunu tuzdan arındırma tesisi kurulacak vs

ÇİN ORTADOĞU DA NELER YAPIYOR

Çin in atılımları bunlarla bitmedi Ortadoğu’da çok değerli diplomatik ekonomik adımlar atıyor Örneğin yılların ABD müttefiki Suudi Arabistan ile süratle yakınlaşıyor Aralık ayında iki ülke ortasında 30 milyar dolarlık 34 yatırım muahedesi imzalanmıştı

Bu defa Pekin in devreye girmesiyle Suudi Arabistan ile İran yakınlaşırken yılların ABD Suudi Arabistan ittifakı gerginleşmeye hatta çıkmaza girmeye başladı

Çin in arabuluculuğunda Suudi Arabistan ve İran diplomatik bağları tekrar kurma kararı aldılar iki ülkenin dışişleri bakanları Çin’de bir ortaya geldi Suudi Arabistan İran barışı ABD’ye meydan okuma ve Ortadoğu’da yeni bir düzen olarak yorumlanıyor Bunun akabinde ortalarında Türkiye’nin de yer aldığı bölge ülkeleri bir dizi ataklar görüşmeler ziyaretler yaptılar Örneğin Türkiye Suriye ile yakınlaşıyor Mısır Dışişleri Bakanı 11 yıl ortadan sonra birinci defa Türkiye’yi ziyaret etti

Ayrıca Suudi Arabistan Yemen’de Husilerle uzlaştı ateşkes sağlandı Suudiler ayrıyeten BAE ve Suriye ile ve İran Irak ile yakınlaştı diplomatik münasebetler başladı Uzatmayalım bölgede inanılmaz bir diplomasi trafiği var Eski düşmanlar görüşmeye başladı

Çin bu yıl İran ve Körfez ülkelerini Pekin’de bir ortaya getirmeyi planlıyor Yani Çin bölgede ABD egemenliğini kırıyor ve aktifliğini yeterlice artırıyor Doğal Rusya da bölgede faal

DOLARIN EGEMENLİĞİNİ SARSMA YOLUNDA ATILAN ADIMLAR

Ve tahminen de en kıymetlisi ulusal para ünitelerinde ve Asya ile Afrika ve Latin Amerika ortasında karşılıklı ticarette yeni bir yönelim olacak Altın ve veya emtialarla desteklenen yeni bir rezerv para ünitesi konusundaki karmaşık tartışmalar sürerken Xi nin Moskova ziyaretinde Putin tercih edilen yeni ticaret para ünitesi olarak Çin Yuanı nın rolünü onayladı Rus başkan Rusya ile Asya Afrika ve Latin Amerika ülkeleri ortasındaki ticarette ödemeler için Çin Yuanını kullanmaktan yanayız dedi

Şöyle diyebiliriz Dünyanın en büyük ikinci iktisadı ile en büyük güç ihracatçısı faal olarak doların milletlerarası finans sistemi üzerindeki hakimiyetini kırmaya çalışıyor Halihazırda Çin ve Rusya artık değerli ölçüde artan ticaretlerinin üçte ikisini kendi para üniteleriyle gerçekleştiriyor

Ayrıca Çin Suudi Arabistan’la petrol alımlarını Yuan cinsinden ödeyebileceğine dair bir mutabakat yaptı ve yaklaşık 50 yıldır birinci kere Suudiler petrol ödemesi olarak dolardan öteki rastgele bir bedeli kabul etti

Batı’dan birinci adımı Fransa attı Macron ziyaretiyle Fransız şirketi Total Energies Çin ile Yuan cinsinden LNG satın almak için bir mutabakat yaptı

En büyük ticaret ortağı 150 milyar dolar ile Çin olan Brezilya da Yuanı benimsiyor Lula’nın Pekin ziyaretinde Çin ve Brezilya ikili ticarette kendi para ünitelerini kullanacaklarını açıkladılar ve doları bir halde terk ettiler Brezilya’nın Pekin’in ABD yüklü SWIFT memleketler arası ödeme ve iletileşme sistemine alternatif olarak kurmaya çalıştığı milletlerarası bir ödeme sistemine imza atmasına da karar verildi

Bu gelişmelerin hiçbiri şimdilik ABD Doları’nın tahtından indirileceği manasına gelmiyor ancak uzun vadeli bir süreçte hızlanmaya işaret ediyor Merkez bankalarının döviz rezervlerindeki doların oranı 1999’da yüzde 72’den bugün yüzde 59’a düştü

Doların ticari süreçlerdeki pozisyonu zayıflarken finansal piyasalardaki hakimiyetini sürdürüyor Tüm döviz süreçlerinin yüzde 90’ını oluşturuyor ve menkul değer ihraçlarının yaklaşık üçte ikisi dolar cinsinden yapılıyor

Çok uzattım haftaya ABD nin ve alışılmış ki doların egemenliğini daha detaylı sorgulayacağız