Tarımın mitolojisi: Tohum, teknik ve mevsim döngüsü

Neolitik çağ boyunca Kuzey Mezopotamya da Dicle ve Fırat ın çok kollu çok modüllü coğrafyasında Kurna Escort bu ırmakların taşkınları ve yağmurlarla yapılan buğday üretimi Kalkolitik çağın ortalarından itibaren sulamalı tarımın öğrenilmesi ile birlikte Güney Mezopotamya düzlüklerine taşındı Böylelikle bu yeni teknik sayesinde muhtaçlıktan fazla buğday üretilebildi

Ah canım okuyucu ne olduysa bundan sonra oldu işte Artı eserin yararlarını ve ziyanlarını saymaya kalksak ne sözler ne kağıtlar ne de günler yetmez Olsun biz yeniden de birkaç adedinin altını çizelim de Mezopotamyalıların emeği boşa gitmesin Artı eser başlangıçta yeterli projelendirme çok sayıda su kanalı çalışanı ve çiftçi ister sonrasında ise büyük depolar yanlışsız bir geri dağıtım sistemi satacak tüccar ve koruyacak asker ister Bu kadar kişi bir ortaya gelince nizam ister sistem ister devlet ister işler makus gidince bir yaratıcı hami ister Devlet de din de kayıt ister vergi kazanç ister ve doğal ki düşman ister Buyurun efendim işte size medeniyetin tarifi

Kalkolitik Çağ ve Tunç Çağı Mezopotamya sının kısa tarihini şimdilik bir kenara bırakalım ve asıl işimiz olan söylencelerde bu ziraî dünyanın nasıl şekillendiğine her vakit yaptığımız üzere birkaç coğrafya ve çokça yüzyıl geze geze bakalım

Neolitik topluluklar tarım toplumuna dönüşürken mitolojilerinin nasıl biçimlendiği ile ilgili bilgilerimiz şimdi kâfi değil Bolluk ve rahmetin üreme ve çoğalma ile binlerce yıldır ayrılmaz birlikteliği bize birinci üretimcilerin de hikayelerini misal biçimde kurgulamaları gerektiğini düşündürür Birebir vakitte bayanlar ile bitkilerin Paleolitik çağdan beri gelen alakasının tarım üretilirken de sürdüğünü biliyoruz Üstüne sonraki kültürlerde görülen uygulamaları da eklediğimizde çıplak tabiata hükmeden ve doğuran bayan figürlerinin toplumun üreyip çoğalması kadar bitkilerin büyüyüp gelişmesine de yönelik bir bildirisi olduğunu rahatlıkla argüman edebiliriz Ayrıyeten Neolitik yerleşimlerinin Cet Kültü ritüellerinin kurucuların anıldığı örneklerle birlikte bolluk rahmete yönelik merasimleri de olmalıdır Bu durumlarla ilgili en dikkat alımlı kanıtı binlerce yıl sonrasında ortaya çıkan birinci yazılı metinlerde geçmişe yönelik bir hikayenin izlerinin sürülebileceğini bir evvelki sayıda anlatmıştık Fakat bahsin değeri bakımından alıntılayıp burada bir kere daha değinmekte yarar var

Sümer mitlerinde Annunakiler olarak isimlendirilen çoğul erkek ve bayanlardan oluşan Sümerlilerden uzun uzun yıllar evvel dünyada karar sürmüş bir tanrı tanrıçalar topluluğundan bahsedilir Eski hoş vakitlerin büyük ihtimalle eski kelamlı geleneğin mirası öykülerinin anlatıldığı bu mitlerde Du ku kutsal dağında yaşayan Annunakilerin insanlara evcil buğdayı evcil koyunu ve dokumayı armağan ettiklerinden bahsedilir Bugün buğdayın anavatanı olarak kabul edilen eski volkan Karacadağ ı ve bu dağın görülebildiği coğrafyalarda birinci yerleşik yaşama geçen toplulukların bitkilerin kültüre alınması hayvanların evcilleştirilmesi ve dokuma teknolojisinin geliştirilmesinde öncü olduğu düşünülürse Sümer söylencesi daha anlaşılır hale gelmektedir Görünen o ki başlangıçta Neolitik ihtilali gerçekleştiren birinci yerleşik köylüler ve bu muvaffakiyetlerini kutladıkları ata kültü ritüelleri vardı Vakitle bizim Karacadağlılar bir Annunaki ye evcilleştirdikleri buğday da her vakit olduğu üzere bir ilah armağanına dönüşmüş görünmektedir S Martin İlahların armağanları Bitki ağaç ve bahçe ArkeoDuvar 9 Sayı

Evrenin dağlarında An dünyaya getirdiğinde Annunakileri
Dünyaya getirmedi tıpkı anda Tahılı Aşnan ortaya çıkarmadı
Ne de üretti ülkede ipliklerini Uttu nun
Ne de hazırladı ona dokuma tezgahını

**

Dolayısıyla bu eski vakitlerin insanları
Ne ekmek yemeyi bilirlerdi ne de giyinmeyi Çıplak dolaşırlardı koyunlar üzere yeşillikle beslenirler yerdeki çatlaktan çukura biriken suyu içerlerdi yalnız
İşte o vakit Kutsal Tepecik te ilahlar
Ana dişi koyunu ve tahılı yarattılar

**

Enki bunun üzerine Enlil e şöyle dedi

Ey Saygıdeğer Enlil ana dişi koyun ve tahıl Kutsal Tepecikteler aslında yere indirelim onları
İşte böylelikle ana dişi koyun ve tahıl Kutsal Tepecikten aşağıya indiler Küçükbaş Hayvan Tahıla Karşı Sümer Miti

Büyük bir anlatımdan birkaç modül seçerek aktardığım bu metinde rablerin tarımı ve dokumayı nasıl yarattığını görmek mümkün Söylencenin buraya taşımadığım kısımlarında Annunakilerin kendi muhtaçlıkları için insanlara bunları armağan ettiği bilgisi veriliyor Metinden anlaşıldığı üzere ilahların oturduğu bu yerden Kutsal Tepecik aşağıya insanların yaşadığı yere bu armağan iniyor Güzel hoş Pekala bu metnin binlerce yıl öncesinde var olan bir gerçekliği efsaneleştirdiğini de nereden çıkartıyorsun diye soracak olursanız onunda yanıtını 1961 yılında S N Kramer ve I Bernhardt tarafından yayınlanmış şimdilik elimizde yalnızca bir tane kısa metnin yer aldığı bir tabletteki çeviriden vereyim

Oysa bir gün Ninazu erkek kardeşi Ninmada ya şöyle dedi
Arpa ve ketenin yetiştiği Dağ a gidelim
Dağ dan arpa indirelim ve Sümer e kadar getirelim bu arpayı
Böylece tanıtmış oluruz arpa nedir bilmeyen Sümer e Tahılların Sümer e Tanıtılması Sümer Mitolojisi

Metnin devamında kardeşlerden bir tanesi bu işe itiraz edecek ve babalarının buna müsaade vermeyeceğinin altını çizecek Mezopotamya panteonunda pek tanınmayan bu iki erkek rabbin bilinen hikayedeki anlatımdan farklı olarak babaları Enlil yasakladığı halde evcil bitkiyi insanlara taşımalarını anlatan bu söylence kayıp modüllerine karşın epeyce dikkat caziptir Düzlük Sümer topraklarına Güney Mezopotamya dağlık bir yerden Kuzey Mezopotamya evcil tahıl gelmesini aktaran bu hikaye bilimsel olarak takip edebileceğimiz bir sürecin mitolojik anlatımı üzere görünmektedir

Sümer mitleri kendi coğrafyasında yaşayan daha sonraki kültürleri de hayli etkilemiştir Mezopotamya da egemenlik kurmuş Akkad Babil Assur üzere uygarlıklar dilsel ve ırksal farklılıklarına karşın bir iki isimlendirme ve erkek hâkim anlatımları haricinde çok fazla değişiklik yapmadan bu hikayeleri çeşitlendirerek kullanmaya devam ederler Bu sebeple Mezopotamya da söylencelerin en azından Tunç Çağı boyunca ortak hikayeleri içerdiği bilinmelidir Daha sonra bu hikayeler doğudan batıya hakikat gitgide yayılacak MÖ 1 binyılda Batı Anadolu da başka yerlerden gelme hikayelerle bir ortaya gelip dünya kültürünün temelini oluşturacaklardır

Evcil tahılı bir halde insanlara ulaştırdık Tamam da bunu yetiştirmek için ne yapmak gerekir Kalabalık nüfusu besleyecek formda evimize kentimize zenginlik getirecek formda nasıl yetiştireceğimizi bize kim söyleyecek Doğal ki tanrılar Mezopotamya mitlerinde tarım denilince birinci akla gelen kişi hepinizin çok düzgün bildiği üzere tarım ve savaşın ilahı Ninurta dır Kendisini Taş Ülkesindeki isyanı kanlı bir formda bastırıp döndükten sonraki hizmetlerinden kısaca bahsederek bir defa daha hatırlayalım

Yukarıdan aşağıya gerçek yolunu kendi eliyle çizdiği suları emanet etti
Bereket kaynağı kendi icat ettiği sabanı kazmayı öğrettiği düz oyukları
ve yığdığı tohum doruklarını ve doldurduğu siloları Ninurta ve Taşlar Sümer Mitolojisi

Ninurta nın tarımı icat eden ve birinci uygulayan olduğu için tarımın hamisi ilah olarak tanınmasını açıklamaya ve gerekçelendirmeye çalışan bu metinden ırmaklardan su kanalı kazıldığını toprağı işlemek için saban kullanıldığını ve bu sayede çok fazla eser elde edildiğini özcesi sulamalı tarımın ve artı ürünün mitolojik hikayesini öğrenebiliyoruz

Evcil tahıldan sonra tarım yapmayı da öğrendik nihayet Artık sırada bu kadar kıymetli bir olayın beslenmenin azlığı çokluğu varlığı yokluğu hayatımızı nasıl şekillendirmiş ona bakalım

MEVSİM MİTLERİ

Yaşadığımız Yakındoğu coğrafyası yüklü olarak sıcak mevsimlerde yetişen yiyecekler üzerinden besin iktisadını yönetir Geçmişten günümüze bu coğrafyayı asıl şekillendiren şey havaların ısınması ile bolluğun ve rahmetin arttığı soğuyan havayla birlikte besinlerin azaldığı binlerce yıllık bir döngüdür

Mimarimizden günlük yaşama siyasi hayatımızdan gelenek göreneklerimize çabucak her şey bu döngüye nazaran belirlenir Size bir tüyo vereyim bizde seçimler de birebir düğünler üzere bolluk aylarında yapılır Kimse besinin az olduğu vakitte rakipleriyle seçim yarışına girmek istemez Hayatı şekillendiren bu döngünün natürel ki söylencelerde de baş köşeyi kapacağı rahatlıkla kestirim edilecektir Dünyanın en eski söylenceleri mevsimlerin döngüsünü açıklamak üzere ortaya çıkmış öykülerdir Bilhassa Anadolu ve Mezopotamya nın kadim mitleri baharın gelmesini ya da havaların soğumasını tıpkı nedene dayandıran hikayeler barındırır

Mevsim mitleri için en bilinen kurgu aile içi sorunlar ya da ergenlik sorunu üzere görünen konuttan kaçan tanrı tanrıça ve bunun çeşitlemesi olarak kabul edilen kaybolan tanrı tanrıça hikayeleridir Toplumların ataerkil veya anaerkil olması hikayedeki başkarakterin cinsiyetini belirler

Sevdiklerimizin bir halde elimizden alınması yahut bizden uzaklaşması bizi sarartıp soldururken onlara kavuşmak içimizde çiçekler açtırır Biz de tabiatın bir modülü değil miyiz O halde süreç tabiatta da tıpkı formda olmalı Tek farkı bu olan bitenin doğayı etkileyecek kadar kudretli karakterlerin başına gelmesidir

İlkbahar yaz sonbahar kış
Geri dön sevdiğim bırakma bizi S Martin

Önceden de belirttiğim üzere eski söylencelerde bolluk ve rahmet üreme çoğalma ile muadil tutulur ve sıklıkla birbirlerinin yerine konulur Soyun devamını sağlayacak kişinin ortadan kaybolması içinde bulunduğu toplumun bolluk ve rahmetinin yok olması manasına gelir Kişi şayet meskenden kaçmışsa çabucak ikna edilip konuta döndürülmeli kaybolduysa da tez vakitte kesinlikle bulunmalıdır Kendinizi hikayedeki karakterlerin yerine koyun en sevdiğinizin çocuğunuzun meskenden kaçtığını ya da kaybolduğunu düşünün hayat sizin için biter bir şey yemek ya da içmek istemezsiniz dünyaya küsersiniz Bir an evvel onu bulmak konuta döndürmek istersiniz İşte dünya da tıpkı sizin üzere küser bu süreçte Kaçan kaybolan yerine dönmediği sürece solgun verimsiz bir yer haline gelir

ERGEN YARADANIMIZ KONUTTAN KAÇMIŞTIR

Bu hikayelere verilebilecek en hoş örneklerden birincisi Hitit mitolojisindendir Telepinu nun konuttan kaçışı olarak isimlendirebileceğimiz bu hikayede konutun genç oğlu olan ilah öfke ile ailesini ve yurdunu terk edecek ailesi ve başka ilahlar onun gidişiyle birlikte çok çaresiz bir duruma düşüp Telepinu yu geri döndürmenin yollarını arayacaklardır Elimizdeki tabletlerde çokça eksik modül olduğu için öykünün başlangıcı yani ilahın niye öfkelendiği tam olarak anlaşılmaz Lakin metinde yer alan Telepinu nun meskeni süratle terk ederken ayakkabılarını aksi giymesi üzere ayrıntılar ilahın öfkesi telaşı ve şaşkınlığını çok hoş anlatır Bir çocuğun meskenden uzaklaşmasının bence dünya üzerindeki en hoş anlatımlarından biri olan bu söylenceye bir göz atalım

Sis pencereleri kapladı meskeni duman kapladı Ocaktaki kütükler sıkışıp boğuldu ağıldaki koyunlar bunalarak sıkışıp boğuldu Koyun kuzusunu reddetti İnek buzağısını reddetti Telepinu da çekip gitti Hububat ve hayvanların bolluk ve gelişme zenginliğini bozkır ve verimsiz çayıra döndürdü Telepinu da şikâyet edip mırıldanarak ormanın içlerine yanlışsız çekip gitti Ülkede kıtlık baş göstersin diye otlaklar pınarlar kurudu Arpa ve buğday yetişmez oldu inek koyun ve bayanlar gebe kalamaz oldu gebeler doğuramadı Beşerler ve ilahlar açlıktan ölüyordu

Ergen ilahımız meskenden kaçmıştır kaçmasına lakin birebir biz olağan insanlarda olduğu üzere ülkenin ve ailesinin ona onun da ülkesine ve ailesine gereksinimi vardır

Bu kuraklığa deva olur diye büyük Güneş Yaradanı bir ziyafet vermek için şenlik düzenledi ve bin tanrıyı davet etti Yediler lakin doymadılar içtiler fakat kanmadılar susuzlukları geçmedi Fırtına rabbi ülkede olan bu kuraklığın sebebinin oğlu Telepinu olduğunu hatırlayarak Oğlum Telepinu burada değil o öfkelendi çekip gitti ve âlâ olan her şeyi beraberinde götürdü der Bunun üzerine büyük ve küçük rabler Telepinu yu aramaya koyuldular

Öfke ile meskenini terk eden tanrıyı bulmak elbette kolay olmayacaktır Çabucak her hikayede hem gösterilen efor hem de geçen vakit sıklıkla vurgulanır Yıkmanın kolay lakin onarmanın ne kadar da güç olduğu herkese hatırlatılır

Güneş Yaradanı süratli kartalı gönderdi ve dedi ki Git dağları ovaları ve derin koyu mavi suları orta Kartal gitti ancak onu bulamadı Bu sefer Fırtına Rabbi çıktı oğlunu aramaya kendi kentinin kapısına vardı kapıyı çaldı ancak açtıramadı ve fazla zorlamaktan çekicinin sapı kırıldı Bunun üzerine vazgeçti ve dinlenmek üzere oturdu

Gösterilen bu denli gayrete karşın bulamamak hikayenin her iki tarafındakiler için epey değerlidir Kaçan kendisine verilen ehemmiyeti görür bu gayret sayesinde başkaları de sevdiklerini kazanmak için ne kadar emek harcamak gerektiğini bir kere daha öğrenirler

Sonra Telepinu yu bulmak için bir arı göndermeyi önerir rabler ve Fırtına Rabbi buna itiraz eder Onu büyük ve küçük bütün ilahlar aradılar ancak bulamadılar Bu arı onu arayıp bulmayı nasıl başaracak ki Hem kanatları hem de kendisi küçücük

Ummadık taş baş fayda demiş cetlerimiz Arı gitti dağları ırmakları pınarları aradı ve Telepinu yu bir otlakta uyurken buldu ve onu uykusunda sokmaya başladı

Çok kızgınım dedi Telepinu ben uyumaya ve kızgınlığımı yatıştırmaya çalışırken siz niye beni konuşmaya zorluyorsunuz Daha sonra arı ile birlikte meskenine dönerken telaşa geldi İnsan jenerasyonunu öküzleri ve koyunları yok etmeye başladı Şimşekler çakıyor ve gök gürlüyordu Aşağıda kapkaranlık dünya tam bir karmaşa içindeydi İlahlar kartalın üzerinde Telepinu nun geldiğini gördüler Onun öfkesini yatıştırmayı bildiler gazabını yumuşatıp hiddetini azaltıp taşkınlığını dizginlemeyi bildiler

Telepinu tapınağına döndü Ülkesini düşünmeye başladı Pencerenin önündeki tozu bulutu dağıttı konutun üzerindeki dumanı dağıttı Rablerin sunakları hazırlandı Ocaktaki korların tutuşmasına müsaade verdi koyunların ağıldan öküzlerin ahırdan çıkmasına müsaade verdi Ana yavrusuna koyun kuzusuna inek buzağısına kavuştu Bu kez kral ve kraliçeyi düşündü Onlara ilerisi için güç sıhhat ve hayat bahşetti
Telepinu nun Meskenden Kaçışı Hitit Mitolojisi

ÖLÜLER ÜLKESİ NİN İLAHI HADES

Evden kaçanları bulduk bulmasına da ya kaçırılanlara ne yapacağız Bu bahisteki yanıtı bulmak için haydi daima birlikte Ege Denizi ne yanlışsız yola çıkalım Birinci hikayemiz kestirim edebileceğiniz üzere Helen kültürünün rahmet tanrıçası Demeter üzerine Kızı Persephone nin kaçırılışı Demeter in başrol sayılabileceği tek hikaye olmakla bir arada tıpkı vakitte tanrıçanın insan hayatı üzerindeki o büyük tesirini net bir biçimde göstermektedir

Zeus ile Demeter in birleşmesinden doğan Persephone bir gün arkadaşlarıyla birlikte çayırda çiçek toplarken ansızın yer yarılacak Ölüler Ülkesi nin Rabbi Hades kızı yakaladığı üzere yerin altına geri dönecektir Kızı konuta dönmeyince çaresiz Demeter bütün dünyada dolaşmadık yer bırakmayacak lakin kızını bir türlü bulamayacaktır Ümitsiz tanrıça sonunda her şeyi gören ve bilen güneş yaradanı Helios a kızının yerini soracak ve onun Hades tarafından yer altına kaçırıldığını böylelikle öğrenecektir Buraya kadar günlük hayattan bir bahis üzere gelişen hikayenin tanrısal kısmı asıl bundan sonra ortaya çıkar

Tanrıça olan bitene bir deva bulamayınca ilahlara küsüp onların yanından ayrılacak ve sızlayan yüreği ile ıssız bir yere çekilecektir Demeter rastgele bir kişi değil rahmet tanrıçasıdır O küserse toprak da küser Bolluk rahmet biter eserler yetişmez meyveler büyümez ve dünyada beşerler ortasında büyük bir kıtlık baş gösterir Baş İlah Zeus bu duruma bir deva bulmak ümidiyle kâh Demeter i geri getirmeye kâh Hades i kızı geri vermeye ikna etmeye çalışacak lakin başarılı olamayacaktır Çünkü Ölüler Ülkesinden bir lokma bir şey yiyen kimsenin asla geri dönemeyeceği kesin bir kuraldır ve ne yazık ki Persephone orada bir nar adedini çoktan ağzına atmıştır Kısacası kelam anne üzgün tabiat küsmüş beşerler hala aç

Önceki yazıları takip eden okuyucular hatırlayacaktır Hitit Hükümdarı II Murşili nin ülkedeki kıtlık ve salgın hastalıklardan sonra rableri kibarca uyaran bir duası vardı Bu türlü yapmaya devam ederseniz size dua edecek kurban kesecek kimse kalmayacak diye söylüyordu Burada da o hesap bu kadar uzun süren kıtlıktan sonra beşerler yaradanlara biraz başkaldırmış olmalı Nihayetinde Zeus Persephone nin yılın farklı vakitlerini farklı yerde geçireceği bir yol ile herkes için en uygun tahlili bulacak ve sorunu ortadan kaldıracaktır E liderlik herkesi mutlu etme sanatı değil midir

Efendim yeni mutabakata nazaran Persephone yılın üçte ikisini yani Ege coğrafyası için çiçek açma ve meyve vakti olan sıcak ayları annesi Demeter in geri kalan üçte birini yani kışı da eşi Hades in yanında geçirecektir Anne kızından ayrılmayacak eşler ortada birbirini özlediği için evlilik canlı kalacak yılın birçoklarında eser olduğu için de beşerler aç kalmayacaktır Böylelikle hem anne hem eş hem de beşerler keyifli olacaktır Ölüler Ülkesi nin kesin kuralları ne oldu hani bir lokma yiyen geri dönemezdi diye sorduğunuzu duyar üzereyim E kurallar çiğnenmek için değil midir sevgili okuyucu

Kaçırılma hikayelerine isterseniz bir örnek daha verelim Ünlü Adonis efsanesi Akdeniz etrafına yayılmış Mezopotamya İnanna Dumuzi ve Anadolu kökenli Kybele Attis hikayelerinin Helen mitolojisine yansımış bir örneğidir Kaçırılan kişinin bu sefer bir erkek olduğu bu hikaye kökeninin Anaerkil yapısını koruyarak Helen mitolojisinde kendine yer bulmuş buradan da tekrar Akdeniz coğrafyasında çeşitlenerek yayılmış ve günümüze kadar tesirlerini sürdüren büyük bir efsaneye dönüşmüştür

GELİNCİKLER VE KIRMIZI GÜL

Söylence Aphrodite nin lanetine uğrayan bir kızın kendi babasına tutulması ve onunla birlikte olmak için çeşitli oyunlar yapması ile başlar Hikayenin en bilindik çeşitlemelerinde bu kız Suriye yahut Kıbrıs hükümdarının kızı olarak anlatılır Baba oyuna gelecek ve 12 gece kızıyla birlikte olacaktır 12 gece durumu fark eden kral bu utançla kızını öldürmeye çalışır lakin ilahlar kıza acıyarak ve onu bir Mersin ağacına çevirir Hikayenin bu açılışı berbatlığın rablerden gelmesi aile içi bağlantıların utancı üzere çok farklı iletiler içermesi bakımından değişiktir

On ay kadar sonra ağacın kabuğu çatlar ve gövdesinden dünyalar hoşu bir bebek çıkar Çocuğun hoşluğuna vurulan Aphrodite onu tüm insanlardan saklamak isteyecektir Birisini insanlardan saklayacak en güzel yer olağan ki ölüler ülkesidir Aphrodite Adonis i büyütsün diye yeraltı tanrıçası Persephone ye verir Lakin Adonis serpilip de büyümeye başladıkça Persephone de çocuğa tutulacak ve onu bir daha geri göndermeye hiç yanaşmayacaktır

Tanrıçalar ortasında kopan hengameye müdahil olan Zeus evvelki deneyiminden olsa gerek tahlili çok kısa müddette bulur Adonis in yılın dört ayını Persephone nin dört ayını da Aphrodite nin yanında geçirmesi kararlaştırılır Güzel genç yılın geri kalan vaktinde da canı nerede isterse orada yaşayabilecektir Bizim oğlan o dört ayda da Aphrodite nin yanında kalmayı seçince olaylar karışır Aphrodite ismi üstünde aşk ve hoşluk tanrıçası Demirci İlah Hephaistos ile evli Savaş Yaradanı Ares başta olmak üzere çok sayıda ilah ve ölümlü ile de sevgili Bu türlü bir durumda ortaya çıkan kıskançlığın elbette sonuçları olacaktır

Öykü kıskanan rablerin Adonis in üstüne gözü dönmüş bir yaban domuzu salmaları ve o domuzun güzel genci kasığından ısırmasıyla devam eder Zavallı Adonis kanaya kanaya can verecektir Akan kanların suladığı topraktan bizim Gelincik Manisa Lalesi ismini verdiğimiz bitki yetişir Öte yandan sevgilisinin yardımına koşmaya çalışan Aphrodite nin de ayağına diken batacak sıyrığından akan bir damla kan kimi hikayelerde kırmızı gülü yaratacak bazılarında de zati var olan ve tanrıçanın çiçeği olarak bilinen beyaz gülü kırmızıya boyayacaktır Kışın yer altında saklanan ve baharla birlikte yer yüzüne dönen hatta Egeliler için baharın gelişinin en net kanıtı olan gelinciklerin bu hikayesinin mevsimlerin dönüşünü nasıl simgelediği çok açıktır Birebir vakitte yaz başından itibaren görülmeye başlanan kırmızı güller de bu anlatımı pekiştiren başka bir ayrıntısı oluşturur

AHH ADONİS VAH ADONİS

Hem Demeter hem de Adonis hikayelerinde toprağın rahmeti ve değerli olan bitkilerin yetişmesi hadisesi Rahmet Tanrıçası nın kızının ya da Hoşluk Tanrıçası nın sevgilisinin kaçırılması üzere iki farklı formda kurgulanmış görünse de aslında daha evvel belirttiğimiz üzere bolluk bereket kavramının üreme çoğalma ile muadil tutulduğunun ve sıklıkla birbirlerinin yerine kullanıldığının en net örneğini ortaya koymaktadır

Son olarak Adonis efsanesinin sadeleşerek bu topraklarda binlerce yıldır baharın yani bolluk ve rahmetin gelişinin kutlandığı bayramlardan birisine dönüşmesinden kelam ederek yazımıza son verelim

Yakın vakte kadar Suriyeli bayanlar bahar bayramı öncesinde saksılara ve sepetlere lale tohumu eker ve onları sıcak su ile sularlardı Bu sayede bitkiler çok çabuk büyüyerek çabucak çiçek açarlardı Lakin süratli büyüyen laleler kısa vakitte solup ölünce bayanlar Adonis Bahçeleri ismi verilen bu saksı ve sepetlerin karşısında yas fiyatlardı Baharın tekrar gelişini sevdiğimize tekrar kavuşmayı ve onu çok çabuk tekrar yitirişimizi Suriyeli bayanların çığlıklarıyla bir kere daha ünleyelim

O Ton Adonin Ahh Adonis Vah Adonis

Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı