Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Meclis’in açılışında da yeni bir anayasaya muhtaçlık duyulduğunu lisana getirdi Nasıl Küçükköy Escort bir anayasa istediğini de tanım etti Birkaç cümle ile tanım ettiği anayasaya itiraz etmek mümkün değil Lakin tanım ettiği anayasa ile Türkiye deki uygulamalar pek örtüşür nitelikte değil
AK Parti Küçükköy Escort Bayan hükümetleri devrinde anayasa çalışmalarına katılan Prof Fazıl Hüsnü Fazilet de birebir kanaatte Erdem’e nazaran yeni bir anayasa yazılırken en başta her kısımdan insanın kendisini özgürce söz edebileceği bir ortamın oluşturulması Escort Küçükköy gerekiyor
Erdem ile yeni bir anayasa üzerine konuştuğumuz gün ise gazeteci Ayşenur Arslan gözaltına alındı Yeni bir anayasa hazırlarken öngörülen yol paklığı kuşkusuz bu uygulama değildi Erdem’le söyleşiye Arslan’ın gözaltına alınması olayıyla başladık ve yeni bir anayasa hazırlama sürecindeki muhtemel badireleri öteki ülkelerin anayasa yazma tecrübelerini konuştuk
Türkiye toplumunun bugüne kadar bir anayasa hazırlayamadığına dikkat çeken Fazilet söyleşinin sonunda Helva yapabilmemiz için un var şeker var yağ var Eksik olan bunu yapacak bir iradenin varlığıdır dedi
ANAYASAYA YÖNELİK ABARTILI BİR YAKLAŞIM MEVCUT
Yeni bir anayasa yazılacak derken gazeteci Ayşenur Arslan gözaltına alındı Arslan Halk TV’de yaptığı programda fikirlerini tabir ettiği için gözaltında Tam da daha özgürlükçü insan haklarından söz özgürlüğünden yana bir anayasa lisana getirilirken bu türlü bir durumu nasıl karşılamak lazım
Hiç elbet anayasa üretiminin daha doğrusu yeni bir anayasa yapmanın gerektirdiği iklime uymayan davranışlar bunlar Anayasalar daima söylenir toplumsal mukavele metinleridir Toplumun olabildiğince geniş ve farklı bölümlerini kapsayan kuşatan bir hukuksal metin olması istenir Zira anayasalar toplumların mukadderatlarını belirlemede tesirli olan kıymetli tüzel ve siyasi metinlerdir Salt türel metinler değil birebir vakitte siyasi metinlerdir Hiç elbet hukuksal olan her şey politiktir birebir vakitte Anayasalar devletin temel yapısını ve işleyişini düzenlerler Hak ve özgürlükleri teminat altına alırlar Bu iki fonksiyona ek olarak kimi anayasalar ayrıyeten anayasayı yapan ya da yazan halkın ulusun tarifini yaparlar ve kimlik problemlerine ait düzenlemelere yer verirler Hasebiyle her üç açıdan da anayasalar kıymetli metinlerdir Bugünümüzü geleceğimizi yaşantımızı hayatın her alanını etkileme potansiyeline sahip siyasi tüzel metinlerdir
Ama alışılmış bunu da yani anayasanın değerini de çok fazla abartmamak gerekiyor Maalesef Türkiye toplumunda ve siyasetinde anayasaya yönelik abartılı bir yaklaşım mevcut Adeta bir anayasa fetişizmi ya da romantizmi yaşanıyor Böylesi bir algı ve yaklaşım yanlışsız olmadığı üzere tehlikelidir de O nedenle anayasaya yönelik değerlendirmelerde bu cins algı ve yaklaşımlardan uzak durmak gerekir
Abartmamak kaydıyla anayasalar değerli siyasi evraklardır Anayasaların içerikleri kadar imal süreçleri de kıymetlidir Sayın Cumhurbaşkanı meclis lideri mevcut iktidarın bütün aktörleri yeni bir anayasa talebinde bulunuyorlar Ve bu anayasanın kapsayıcı ve kuşatıcı olması gerekliliğini de tabir ediyorlar Şayet bu niteliklere sahip bir anayasa yapılacaksa evvel toplumsal ve siyasal iklimin yeni bir anayasa yapmanın gerektirdiği bir iklim haline getirilmesi gerekiyor
Yeni bir anayasanın imal sürecinde mesela Ayşenur Arslan gözaltında alınmamalıydı
Tabii elbet
Gazeteci arkadaşlarımız Sedat Yılmaz’ın Dicle Müftüoğlu’nun Abdurrahman Gök’ün mahpusta olmaması gerekiyor Seyahat davasına ait Yargıtay’ın verdiği karar da var
Yargıtay’ın Seyahat davasıyla ilgili vermiş olduğu karar yani bu tip kararların verildiği bir ortamda hakikaten Cumhurbaşkanı’nın söz ettiği birinci sınıf demokrasi birinci sınıf özgürlükler birinci sınıf iktisadın tamamlayıcısı olacak birinci sınıf bir anayasa yapılması mümkün değildir Cumhurbaşkanı 85 milyonu kapsayan ve 85 milyonun ‘işte bu benim anayasamdır’ diyebileceği bir anayasa taahhüdünde bulunuyor Artık bu kelam hoş bir kelam gerçekten hoş bir kelam Ancak bu kelamın altının doldurulması gerekiyor
Bu kelamın altı nasıl doldurulur
Güven artıcı adımların atılması gerekiyor Yani yol paklığı yapılması gerekiyor Toplumsal ve siyasal iklimin anayasa imaline müsait hale getirilmesi için mevcut iktidarın bizim güvenebileceğimiz bir ortamı hazırlaması gerekiyor
ÖZGÜRLÜKLERİN ÖNÜNDEKİ MANİLER KALDIRILMALI
Yol temizliğinden kasıt nedir Mevcut iktidarın ne yapması gerekiyor
Anayasa temel bir türel siyasi metindir dedik Bir sefer anayasanın tartışılması gerekiyor Biz bunu 2011 13 tecrübesinden hatırlıyoruz Çabucak her sorun tartışıldı Hiçbir sınırlamaya tabi tutulmaksızın tartışıldı Hasebiyle bütün toplumsal aktörlerin bütün siyasal aktörlerin katılacağı kendisini söz edeceği rastgele bir endişeye kapılmaksızın sürecin içerisinde kendisini bulacağı bir vasatın yaratılması gerekiyor Bunun için başta tabir özgürlüğü ve basın özgürlüğü olmak üzere bütün hak ve özgürlüklerin çok rahatlıkla rastgele bir dehşete kapılmaksızın kullanılabileceği bir ortamın hazırlanması gerekiyor Bu yalnızca yasal değişikliklerle olabilecek bir şey değil Biz bunu geçmişte de vakit zaman yaşadık Anayasa değişikliği yapıyoruz kanunları değiştiriyoruz yönetmelikleri değiştiriyoruz fakat buna paralel idari pratik değişmiyor Hasebiyle bir taraftan başta tabir ve basın özgürlüğü olmak üzere bütün hak ve özgürlüklerin önündeki hukukî pürüzlerin kaldırılması başka taraftan da kamu idaresinin buna paralel bir hal ve hareketlilik içerisinde bulunması gerekiyor Yani idari pratiğin de tüzel düzenlemelere paralel işlemesi gerekiyor
Mevcut durumda bu türlü bir ortam var mı Özgürlüklerin önünün açılacağına dair bir işaret var mı
Hiç elbet yok Ancak olmasını umuyoruz ümit ediyoruz Meclis lideri yarın öbür gün siyasi partileri tek tek ziyaret etmeye başlayacak Ümit ediyoruz ki bu süreç istenilen ortamın yaratılmasına hizmet eder
İKTİDAR TEK BİR ELDE TOPLANDI
Birçok defa anayasada değişiklikler yapıldı Bunlar olumlu niteliktedir tahminen fakat yeni bir anayasa yapılamadı
Türkiye’de çabucak her kesim herkesi kapsayan ve kuşatan bir anayasanın yapılmasını istediğini söylüyor Siyasi partilerin değerli bir kısmı demokratik ve özgürlükçü bir anayasanın yapılmasından yana bir hal içerisinde gözüküyor
2017’ye kadar mevcut anayasada oldukça bir değişiklik yapıldı ve yapılan değişikliklerin çabucak hepsi olumlu nitelikteydi 2017 anayasa değişikliğiyle birlikte iktidarın işleyiş şemasında değerli değişiklikler yapıldı ve iktidarın tek bir elde toplanması öngörüldü Münasebetiyle 2017 Anayasası aslında 1982 Anayasası nda geriye gidişi söz eden bir anayasa değişikliği oldu Ancak ondan evvelki değişiklikler 1982 Anayasasının genetik kodunda var olan devletçi otoriter merkeziyetçi tekçi ve vesayetçi özellikleri tümden ortadan kaldırmasa da değerli ölçüde tasfiye etti yumuşattı Fakat hâlâ genetik kodunda yer alan olumsuz özelliklerin izleri anayasada mevcut 1982 Anayasası nın genetik kodlarında var olan negatif tortuların temizlenmesi ismine olsa yeni bir anayasa yapmak yeterli olur Hiçbir şey olmasa dahi Türkiye toplumunun kendi rüştünü ispat etmesi ismine da yeni bir anayasa yapmak gerekiyor Zira Türkiye toplumu 1876 dan 1982 ye kadar olağanüstü periyodun eseri süreksiz ve kısa ömürlü olan 1921 Anayasası hariç demokratik yollarla bir türlü kendi anayasasını yapamadı Anayasalar daima üstten aşağıya usullerle demokratik temsiliyeti olmayan konsey ya da meclisler eliyle yapıldı
Yani yeni anayasa talebi yeni değil geçmişten beri süregelen bir talep 1982 Anayasası yürürlüğe girdiği günden itibaren bu talep dillendiriliyor Lakin bir türlü yeni anayasa yapılamıyor
Neden yapılamıyor
Yürürlükteki anayasa 23 defa değiştirildi ve bu değişikliklerden 19 u yürürlüğe girdi 177 unsurdan ibaret olan anayasanın şahsen tek tek saydım 56’sı dışındaki bütün unsurlarda değişiklik yapılmış Lakin bir türlü yenilenemedi İki kere yenilenme teşebbüsü oldu Birinde 2007 yılında AK Parti hükümetinin bir teşebbüsü oldu Benim de içinde bulunduğum bir akademisyenler heyeti tarafından yeni bir anayasa taslağı hazırlandı fakat bu taslak AK Parti tarafından kabullenilmedi ya da kabullenemedi Bilemiyoruz art planını Sonuçta o taslak hayata geçirilemedi rafa kaldırıldı
Bir de 2011 13 ortasında meclis liderinin teşebbüsü ile parlamentoda temsil edilen dört siyasi partinin eşit temsili aslına dayalı bir Anayasa Uzlaşma Komitesi kuruldu Bu Anayasa Uzlaşma Komisyonu nun nasıl çalışacağına dair bir yönetmelik de hazırlandı Ve yaklaşık 2 5 yıl devam etti bu kurulun çalışmaları Çok da uygun çalışmalar yapıldı Ortam da buna müsaitti Çabucak her şeyin konuşulduğu tartışıldığı bütün aktörlerin kendi taleplerini rahatlıkla lisana getirebildiği en muhalif görüşlerin dahi kendisini söz edebildiği bir toplumsal ve siyasal vasat yaratıldı o periyot Lakin bir uzlaşmaya varılamadı Yalnızca 59 husus üzerinde uzlaşmaya varıldı öbür unsurlar üzerinde uzlaşmaya varılamadı Ve o süreç de akamete uğradı Yani yeni bir anayasa yapılamadı
1921 ANAYASASI ÖZERKLİK ÖNGÖRÜYORDU
Buradan şöyle bir soru çıkarmamız mümkün Yeni bir anayasa için teşebbüsler oluyor da bu teşebbüsler nerede tıkanıyor
Doğrusu bizim anayasa geleneğimize baktığımızda da yok bu türlü bir şey Bugüne kadar 1876 tarihli Kanun i Aslı 1924 Anayasası 1961 ve 1982 anayasalarının hiçbiri toplumun özgür irade ve inisiyatif ile yapılmış anayasalar değil 1876’daki anayasa padişahın oluşturduğu bir kurul marifetiyle hazırlanıyor ve padişahın tek taraflı irade beyanıyla yürürlüğe konuluyor
1924 Anayasası tümüyle tek kişi tarafından belirlenmiş isimlerden oluşan bir meclis tarafından yapıldı Demokratik temsiliyeti yok Tamam bir seçim yapıldı fakat bu seçim demokratik bir seçim değildi
1961 ve 1982 anayasaları askeri darbe sonrasında yapılan anayasalar Her ne kadar 1961 Anayasası 1982 ye oranla az da olsa demokratik temsiliyete yer vermiş olsa da nihayetinde her ikisi de aşağıdan üste bir prosedürle iştirakçi bir tarzla ve özgür bir ortamda yapılıp oylanmadı
Osmanlı Türkiye anayasaları içerisinde tek bir istisna var o da 1921 Anayasası dır Az çok demokratik ve sosyolojik temsiliyetin var olduğu bir Meclis tarafından yapılmış kendisi kısa ömrü kısa olan bir geçiş periyodu anayasasıdır Savaş şartlarının eseri olan konjonktürel bir anayasadır 1921 Anayasası ulusal uğraşın verildiği bir periyotta toplumun farklı kısımlarının bilhassa de Kürtlerin takviyesini kazanabilmek emeliyle ulusal çabayı yürüten öncü takımın taktiksel olarak yürürlüğe koyduğu bir anayasadır
Kürtler 1921 Anayasası nı artık de savunuyor
Evet o denli Keşke birebir mantıkla yeni bir anayasa yapılsa Dikkat edin bu anayasa toplam 24 husustan oluşuyor ve bu 24 husustan 14 ü özerkliğe ayrılmış Düşünebiliyor musunuz Türkiye tarihinde görülmemiş bir şey Özerkliği öneren bir anayasa
Kürtlerin dayanağını alabilmek için bu özerklik öngörüldü ve bu özerklik hiçbir vakit hayata geçirilmedi 1924 Anayasası yla tümüyle bunlara son verildi En azından teorik seviyede ve kağıt üzerinde de olsa var olan özerkliğe son verilmiş oldu
Kısacası biz yeni bir anayasa yapamıyoruz Daha evvelki anayasaları da biz toplum olarak yapamadık artık de yeni bir anayasa yapamıyoruz 1982 Anayasası yürürlüğe girdikten sonra iki defa önemli bir yeni anayasa yapma teşebbüsü oldu lakin maalesef her ikisi de başarısızlıkla sonuçlandı
BÖLÜNME SINIRLARI VARLIĞINI KORUYOR
Her kesim talep ediyor lakin yeni anayasa yapamıyoruz diyorsunuz
Evet
Cumhuriyet 100 yılını tamamlıyor 100 yılda sivil bir anayasanın yapılmasının önündeki temel maniler nelerdir
Bence en temel sebep şudur Cumhuriyetin dar bir Kemalist takım tarafından kurulmasıdır 24 Anayasası da bu kesim tarafından yapıldı 24 Anayasası nın imalinde ve yeni cumhuriyetin inşasında sosyalistler dışlandı Kürtler dışlandı Aleviler dışlandı liberaller dışlandı dindar muhafazakarlar dışlandı Münasebetiyle kapsayıcı ve kuşatıcı bir cumhuriyet olmadı
Şimdiki kırılganlığı yüksek fay sınırlarımızın temelleri kıymetli ölçüde o devrin eseri O periyottan bugüne derin bir kutuplaşma derin bir bölünme var Bugün de varlığını derinden hissettiğimiz bölünme çizgileri varlığını koruyor Türk Kürt Sünni Alevi dindar muhafazakâr lâik çağdaş fay çizgileri ekseninde bir bölünme mevcut Bu bölünme birebir vakitte siyasallaşmış bir durumda Siyasallaşmış bu bölünme eksenleri ortasında çatışma yaşanıyor Derinden bölünmüş toplumların üç temel özelliği de mevcut Bu manada Türkiye toplumu derinden bölünmüş bir toplumdur
TOPLUMSAL VE SİYASAL BÖLÜNME GİDERİLMELİ
Nedir bu derinden bölünmüş toplum
Toplumun sosyo kültürel aidiyetler ekseninde bölündüğü ayrıştığı bu bölünmenin ayrışmanın birebir vakitte siyasallaştığı siyasallaşan bu bölünmenin çatışmaya dönüştüğü bir toplumdur Artık bizde toplumsal bölünme ile siyasal bölünme de örtüşüyor Buna bağlı olarak seçimler kıymetli ölçüde bir nüfus sayımı fonksiyonu görüyor Ne kadar Alevi var ne kadar Kürt var ne kadar Sünni var ne kadar dindar var aşağı üst seçimlerde bunlar ortaya çıkıyor Bu bölünmüşlük sorunu çözülmeden Türkiye’ye gerçek manada bir demokrasiyi özgürlükçü hukukun üstünlüğüne ve insan haklarına dayalı bir siyasi rejimi tesis etmek mümkün olmadığı üzere geniş uzlaşı temelinde yeni bir anayasa yapmak da mümkün değil
Bunlar uzlaşmaz çelişkiler mi
Öyle tanımlanıyor Siyaset de bu farklılaşmayı bölünmeyi daha da derinleştiriyor Kendi tabanını tahkim etmek için siyasi partiler kutuplaştırıcı bir telaffuz kullanıyor Bilhassa de iktidar sahipleri Bunu tek bir kesim için söylemiyoruz her kesim için geçerli bir tespit Her gelen iktidar bu lisanı ve siyaseti denedi Hasebiyle kimse günahsız değil Bu manada bir özeleştiri vermek gerekirse bunu herkesin ve her kısmın yapması gerekiyor Olağan ki birinci başta iktidarın yapması gerekir Bir kez bu toplumsal kutuplaşmanın münasebetiyle onun bir uzantısı olan siyasal kutuplaşmanın giderilmesi gerekiyor ki herkesin sahipleneceği geniş uzlaşı temelinde bir anayasa ortaya çıkabilsin
YENİ ANAYASA İÇİN ÇOĞULCULUK SAĞLANMALI
Giderek derinleştiğini hissettiğimiz yaşadığımız bu kutuplaşma nasıl giderilir Öte yandan yeni anayasa diyoruz ancak anayasa bu kutuplaşma sıkıntısını tek başına çözebilir mı
Hiç elbet değil Anayasalar toplumsal meselelerin tahlilinde ya da çözümsüzlüğündeki parametrelerden sadece biridir Kıymetli bir parametredir lakin tek başına belirleyici değildir Anayasalar toplumsal problemlerin tahlilinde kullanılan sihirli formüller ya da reçeteler değildir Asla değildir
Ayrıca söz etmek gerekir ki en az anayasanın aslı kadar anayasanın uygulanması kıymetli İstediğiniz kadar harika bir anayasa yapın uygulanmadığı surece hiçbir manası ve pahası yoktur bu türlü bir anayasanın Gerçekten bilhassa son yıllarda artan bir formda mevcut iktidarın yürürlükteki anayasaya uymadığı onun gereklerini yerine getirmediği görünüyor
Anayasanın imal süreci de en az içeriği kadar kıymetlidir Zati imal sürecinde siz nasıl bir anayasa yapacağınızı da ortaya koyuyorsunuz Şayet herkesi kapsayan kuşatan geniş tabanlı bir uzlaşı temelinde bir anayasa yapmak istiyorsanız katılımcılığı ve çoğulculuğu temel almalısınız Ayrıyeten ortamı da buna uygun hale getirmeniz lazım Şayet bu gereklere dikkat etmiyorsanız demek ki bu türlü bir niyetiniz yoktur
Mesela 2011 2013 ortasında bir süreç yaşandı ve bu süreçte geniş uzlaşı temelinde yeni bir anayasa yapmanın gereklerine kıymetli ölçüde uyuldu Yüzde 90 ların üzerinde temsil gücüne sahip bir meclis kendisini yetkili görerek yeni bir anayasa yapma işine koyuldu Demokratik temsiliyeti yüksek olan bu mecliste toplumun aşikâr başlı bölümlerinin siyasi uzantısı olan siyasi partiler mevcuttu Bu siyasi partilerin eşit seviyede temsil edildiği bir Anayasa Uzlaşma Komitesi oluşturuldu ve oybirliği aslına dayalı bir çalışma metodu kabul edildi Ayrıyeten herkesin ve her bölümün kendisini söz edeceği bir vasat sağlandı Sivil toplum örgütlerinden meslek odalarına siyasi partilerden üniversitelere varıncaya kadar herkes ve her kurum yeni anayasaya dair görüşlerini paylaştı Anayasa Uzlaşma Kurulu şahsen bu teklifleri dinledi Bunlar çok kıymetli adımlardı Bu adımlar devam ettirilseydi kutuplaşma da yumuşatılmış olurdu Ancak maalesef bu süreç devam ettirilmedi
Kutuplaşmanın yumuşatılması için kim ne yapmalı
Yeni bir anayasa üretiminin önündeki en kıymetli mani olan kutuplaşmış toplum yapısının yumuşatılmasında karşılıklı kaygı ve güvensizliğin giderilmesinde herkese ve her kesite misyon düşer Lakin asıl misyon iktidara aittir Zira güç kuvvet iktidarın elinde Kanun yapma da kararname çıkarma da bunları uygulama da iktidarın inisiyatifinde Münasebetiyle şayet iktidar sahipleri tabir ettikleri niteliklere sahip yeni bir anayasa yapmak istiyorsa toplumsal ve siyasal kutuplaşmayı giderici ortamı yumuşatıcı ve inanç artırıcı adımlar atmak zorundadır Ancak bunu görmüyoruz İktidar kendi tabanını tahkim etme ismine tam karşıtı istikamette bir lisan kullanıyor bir siyaset izliyor Hasebiyle kutuplaşma kemikleşiyor Kutuplaşma kemikleşince bizim kadim problemleri çözebilmemiz ve toplumsal mutabakat temelinde yeni bir anayasa yapmamız da bir türlü mümkün olamıyor Türkiye toplumundaki bu bölünmüşlük hali devam ettiği surece klasik prosedürlerle yeni bir anayasa yapmamız mümkün gözükmüyor Münasebetiyle farklı bir anayasa üretim formülü üzerine baş yorabiliriz Bizim üzere bölünmüş toplumlar için önerilen farklı bir usul üzerinde çalışmamızın yanlışsız olabileceği kanaatindeyim
Nedir bu formül
Derinden bölünmüş toplumlarda genel uzlaşı temelinde yeni bir anayasa yapmanın zahmetleri karşısında Hanna Lerner isimli bir İsrailli siyaset bilimci tarafından önerilen bir modeldir Ona nazaran bildik demokratik prosedürlerle bu çeşit toplumlarda anayasa yapabilmek mümkün değildir İster kurucu meclis ister olağan meclis ve isterse meclisler tarafından hazırlanan anayasanın referanduma sunulması tekniği ya da farklı orta modeller kabul edilsin her halükârda anayasa imal süreci taraflarca devrimci bir an olarak kabul edileceğinden bu şüreç toplumdaki bölünmeleri daha da derinleştirici bir tesir yaratabilir O nedenle bu prosedürleri bir tarafa bırakıp Aşamalı Anayasa Üretim Yöntemi olarak isimlendirdiği prosedürün daha gerçek bir seçenek olduğunu savunur
Bu sistem temel itibariyle çatışmayı tedbire ve erteleme stratejisinin modülü olarak önerilen bir formüldür Buna nazaran bölünmeye ve çatışmaya yol açan temel tartışmalı sorun alanlarına ait yapılacak yeni anayasada kesin ve açık kararlara yer vermekten kaçınılmalıdır Bunun yerine bilinmeyen muğlak ya da çelişkili kararlara yer verilmeli Ya da bu çeşit netameli hususlara hiç yer vermeden bu problemlerin tahlili olağan yasama süreçlerine bırakılmalı Yani vakit içerisinde kutuplaşma yumuşar toplumun ayrışmış bölümleri ortasındaki sıkıntılar azalır ve karşılıklı inançta bir ilerleme sağlanırsa ertelenen hususlara ait kararlar anayasalara konulabilir
İSRAİL İN HALA YAZILI BİR ANAYASASI YOK
Örnek alınabilecek bu cinsten anayasalar var mı
Mesela 1948’de İsrail Devleti kuruluyor Kurucuların hepsi seküler beşerler 1948 1950 ortasında anayasa arayışları ve tartışmaları devam ediyor ve seküler olan kurucular laik bir devlet anlayışını anayasaya yerleştirmek istiyorlar Ancak bakıyorlar ki toplumsal gerçeklik kendi görüşlerine uymuyor Ortodoks Yahudi bir kesim var Şimdi biz kendi irademizle şayet bir anayasa yapmaya kalkışırsak toplum bölünür diye düşünüyorlar Hakikaten o periyot Ortodoks Museviler yani onların dindarları ve muhafazakarları kültür savaşı tehdidinde bulunuyorlar Diyorlar ki siz bu türlü laik seküler nitelikte bir anayasa yaparsanız kan gövdeyi götürür Kurucu babalar korkuyorlar çekiniyorlar Zaten kırılgan bir toplumuz en düzgünü biz yeni bir anayasa yapmayalım diyorlar Anayasa yapmaktan vazgeçiyorlar 11 tane temel kanun yapıyorlar Birçok sorun da politik süreçlere bırakılıyor İsrail’in o günden bugüne hâlâ yazılı bir anayasası yok
Çatışma devam etmiyor mu
Ediyor Fakat sonuçta kuruluş sürecinde ortaya çıkabilecek derin bölünmeyi ve çatışmayı bu anayasa üretim stratejisi sayesinde önlemiş oluyorlar
Hindistan’da da benzeri bir anayasa üretim yolu izleniyor Sosyo kültürel açıdan dünyanın en heterojen toplumunu oluşturan Hindistan ın 1946 1950 yılları ortasındaki anayasa imal sürecinde kurucular yeni anayasada ısrarla üç konunun yer almasını istediler Bunlar herkes için geçerli olacak tek bir uygar kanunun kabul edilmesi bireyler hukukunun sekülerleştirilmesi ve ortak bir resmi lisanın kabul edilmesiydi Kurucu babalar zahmetle kurulmuş yeni devletin dağılmasını engellemek hedefiyle her üç alana ait anayasaya kesin ve açık kararlar koymaktan kaçınıldı çatışmalı hususlar gelecekteki siyasi süreçlere bırakıldı
1922 de Özgür İrlanda Anayasası yazılırken İrlanda milliyetçileri ile Birleşik Krallık ortasındaki uzlaşmazlık bu defa anayasada birbiriyle çelişen iki farklı söze yer verilmek suretiyle çözülüyor Anayasada hem Taç a bağlılık tabirine hem de İrlanda devletinin bağımsızlığı tabirine yer veriliyor İlerleyen süreçte olağanlaşma sağlandığında monarşiye bağlılık sözü anayasadan çıkarılıyor
Çağdaş anayasaların bir kısmında da bilhassa ulusun tarifi konusunda birbiriyle çelişen sözlere yer verilmek suretiyle bir tahlil üretildiği görülüyor Velhasıl bu prosedür yeni bir anayasa yapılırken devletin kurumsal yapısı ile ferdi hak ve özgürlükler kısmına ait kararların yazılmasını buna rağmen ulusun tarifi kimlik kültürel kimlik hakları din devlet bağı laiklik üzere mevzulara girilmemesini girilecekse de bilinmeyen muğlak ya da çelişkili tabirlere yer verilmesini öngörüyor
Amaç anayasa üretim sürecini devrimci bir an olmaktan çıkarmak ve bölünme ve çatışmayı daha da derinleştirmemek Aksi halde her toplumsal kesim anayasa üretim sürecini tarihî bir fırsat olarak kıymetlendirir ve bu fırsatı kaçırmamak ismine kendi taleplerinin azamî seviyede anayasada yer alması için gayret sarf eder taviz vermekten ve uzlaşmadan kaçınır Böylelikle yeni bir anayasa yapılmamış olur
BİREYSEL ÖZGÜRLÜKLERİ GARANTİ ALTINA ALABİLİRİZ
Bu modellerden hangisi Türkiye’ye uyar
Tabii bu modeller ne kadar doğrudur Türkiye’ye uyar mı uymaz mı buna ait kesin bir yargıda bulunmak zordur En azından tartışmaya açılmasında yarar var diye düşünüyorum Derinden bölünmüş bir toplum olarak yeni bir anayasa yapamama gerçekliğimiz mevcut Geçmişte de yapamadık bugün de yapamıyoruz En azından şunu yapabiliriz İstikrar ve denetleme sistemlerinin yer aldığı iktidar paylaşımının öngörüldüğü hukukun üstünlüğüne dayalı güçlü bir demokratik devlet yapısını inşa edebiliriz Ferdî özgürlükleri garanti altına alabiliriz Bunlarda çok fazla uzlaşmazlık yaşanmayacağını düşünüyorum Bizi bölen ve ayrıştıran vatandaşlık laiklik Diyanet İşleri Başkanlığı kültürel kimlik hakları ve mahallî özerklik üzere netameli bahis başlıklarını ise ilerleyen periyotlardaki yasama süreçlerine ya da yargısal süreçlere bırakalım Ya da bu hususlara ait belgisiz yahut çelişkili kararlara yer verelim
Yeni anayasa imal sürecinin başlayabilmesi için iktidar tarafından atılacak itimat artıcı adımlar da tansiyonun yumuşamasına hizmet edecektir Yeni bir anayasa yapmak için bir ortaya gelecek tarafların birbirlerine yakınlaşması ve birbirini tanımaya ve anlamaya başlaması bizim için bir fırsat yaratabilir Tıpkı 2011 2013 sürecinde olduğu üzere Tartışmalı temel bahislerin dışlandığı ya da meçhul muğlak ve çelişkili tabirlerle geçiştirildiği fakat devletin yapısını sağlam temeller üzerine kuran ve özgürlükleri müdafaa altına alan yeni bir anayasanın yürürlüğe konulması sonrası gerginlikler yumuşayabilir Bu süreçte yasamanın ve yargının atacağı olumlu adımlarla kalıcı bir inanç ortamını inşa etmek mümkün olabilir Ve şayet icap ediyorsa bundan sonraki süreçte netameli bahislere ait kararlara anayasada yer verilebilir ya da suskunluğa devam edilir
MUHALİF KESİMDE DERİN BİR GÜVENSİZLİK VAR
Sizin de içinde bulunduğunuz akil beşerler sürecinden kelam ediyorsunuz O tarihte o kutuplaşmış beşerler birbirine yakınlaştı üzere bir izlenim doğdu aslında Fakat sonra bu süreç bozuldu ve kutuplaşma daha sert bir halde çıktı karşımıza
Aynen o denli
Şimdi durum nedir Bunu tekrar yapma talihimiz var mı Zira kutuplaşma daha sert üzere görünüyor
Evet kutuplaşma her geçen gün daha da artıyor Bu da bizim yeni bir anayasa yapmamızı güçleştiriyor Fakat umutsuz olmamak gerekir Yeni anayasa teklifinden ve bunu seslendirenlerin niyetlerinden elbette kuşku edebiliriz Demokrat ve özgürlükçü bireyler ya da toplumsal bölümler kuşkucu olmak zorundadır Gerçekten basındaki haberlere baktığımızda demokrat ve özgürlükçü insanların yeni anayasa davetine sıcak bakmadıklarını kuşkuyla yaklaştıklarını ve bu işin altında diğer gayelerin olduğuna inandıklarını görüyoruz Muhalif kısımlarda derin bir güvensizlik var
Mevcut iktidar yeni anayasayı iki şey için istiyor olabilir Bir Tayyip Erdoğan’ın misyon müddetini uzatmak İki önümüzdeki lokal seçimler için muhtaçlık duyduğu yeni bir kıssa üretmek Yeni anayasa talebinin bu hedefler doğrultusunda araçsallaştırılmasından kuşku duyuluyor İnsanların kuşku duyması güvenmemesi çok olağandır Hiç elbet bu güvensizlik kuşkular haklı bir yere oturuyor Lakin şunu da düşünmemiz gerekiyor Toplumsal uzlaşı için bir öykü gerekiyor Ve en âlâ kıssalardan biri de yeni bir anayasa yapmaktır
Mesela 2013’teki tahlil süreci üzere ve ona denk gelen yeni bir anayasa imal süreci O vakit bu kıssa kıymetli bir öyküydü Türkiye’nin Kürtlerle barışma projesiydi Birinci başta kuşkular olsa dahi vakit içerisinde toplumsal ve siyasal aktörlerin kıymetli ölçüde takviye verdiği bir sürece dönüştü Bu kıymetli ve manalıydı Artık bu süreçte de iktidarın niyetine yönelik kuşkuları gizli tutmakla birlikte bu türlü bir davete kategorik olarak karşı çıkmanın hakikat olmadığına inanıyorum 2013’teki üzere bu masaya katılmanın hakikat olacağını düşünüyorum Zira bu bir fırsattır Bu masadaki birliktelik biraz evvel söz etmeye çalıştığım üzere aktörlerin yakınlaşmasına birbirlerini tanımaya ve anlamaya başlamasına soğuk olan havanın ılımlılaşmasına toplumsal ve siyasal iklimin yumuşamasına hizmet edebilir
Bu bir ihtimaldir Alışılmış olur mu olmaz mı bilmiyoruz Masaya oturmanın bu manada çok fazla bir riski yok Masaya oturursunuz şayet bir dayatma olursa ve uzlaşma uğraşı olmazsa çekilirsiniz Masada oturma zorunluluğunuz yoktur
GÜVEN ARTIRICI ADIMLAR ATILMALI
Ama masaya oturmaya giderken kimi şartların oluşması gerekiyor
Hiç elbet alışılmış ki
Mesela Abdullah Öcalan’la görüşülemiyor siyasi tutukluların infazları yakılıyor ve özgür bırakılmıyorlar Hasta mahpusların durumu o denli Gazeteciler konuşmamızın başında da söylemiştik hala içeride HDP kapatılacak mı kapatılmayacak mı diye bir seçime girdik Bu türlü bir durumda Kürtler nasıl güvensin o masaya nasıl gitsin
Hiç elbet ben bunları söylerken itimat artırıcı adımların atılmasıyla birlikte masanın kurulabileceğini söylüyorum Toplumsal ve siyasal gerginliğin çatışmanın had safhada olduğu ve bunu aşmaya yönelik hiçbir adımın atılmadığı bir periyotta yeni bir anayasa yapmak mümkün olmadığı üzere bu maksatla masaya oturmak da yanlışsız değildir
2011 2013 tecrübesinin bütün olumlu taraflarına karşın başarısızlığının temel nedenlerinden biri masa oluşturulmadan evvel çatışmanın yumuşatılmasına yönelik önemli adımların atılmamış olmasıydı Hakikaten devrin kıymetli siyasi figürlerinden Cemil Çiçek Yumrukların sıkıldığı bir ortamda anayasa yapmak mümkün değildir diyerek bu gerçeğe işaret etmişti Benzeri bir değerlendirmeyi Bülent Arınç yapmıştı O da toplumun tef üzere gergin olduğundan kelam etmişti Bugün için de birebir değerlendirmeyi yapmak mümkündür Yeni bir anayasa yapmak için yumrukların sıkılmadığı tokalaşmanın ve kucaklaşmanın yaşandığı bir toplumsal atmosferin oluşturulmaya çalışılması gerekir Hiç elbet bugünden yarına bunu gerçekleştirmek mümkün değildir Lakin bu türlü değerli bir işe girişilecekse en azından bir başlangıç yapılmalı güzel niyet göstergesi olan birtakım adımlar atılmalıdır
Kürtlerin ya da yeni anayasadan beklentisi olan öteki toplumsal kesitlerin masaya oturabilmeleri için inanç artırıcı adımların ivedilikle atılması gerekir Vatandaş olarak bunun gerçekleşmesini umut ediyoruz Olur mu olmaz mı bilmiyoruz Bunun bir fırsat olduğunu kıymetli bir kıssa olduğunu kutuplaşmayı gerginliği gidermede değerli bir adım olabileceğini düşünüyoruz
YENİ ANAYASA SİYASİ AFI DA GETİREBİLİR
O halde yeni anayasa yazım basamağı için nasıl bir süreç bekliyor bizi
Kişilik olarak optimist bir beşerim Boş bir iyimserliğin yanlışsız olmadığını biliyorum İktidarın niyetine yönelik kuşkulu yaklaşımımızı daima aklımızda tutmamız gerekiyor Bu ihtiyatlı hal özgürlükçü ve demokrat olmanın bir gereğidir
Ama bununla birlikte çok düşük dahi olsa olumlu ihtimalleri yani bu yeni anayasa üretim sürecinin yeni bir gelişmenin başlangıcı olabilme ihtimalini de dikkate almak durumundayız Ferdî olarak bunun daha yanlışsız bir strateji olduğunu yeni anayasa davetine kategorik olarak karşı çıkmanın siyaseten hakikat olmadığını düşünüyorum Sonuçta hazırlanacak yeni anayasanın meclisten geçmesi için 367 oy gerekiyor Bu da farklı kesitlerin takviyesi manasına geliyor Bunu sağlayabilmek için de iktidarın olumlu adımlar atması gerekiyor Bu adımlar atılmadığı takdirde aslında masaya oturulmaz Münasebetiyle yeni bir anayasa yapmak da mümkün olmaz
Cumhuriyetin 100 yılını taçlandıracak yeni bir anayasanın Türkiye nin ikinci yüzyılı için değerli ve manalı olacağına toplumsal barışımıza hizmet edebileceğine inanıyorum Tahminen bu yeni anayasa tartışması ve arayışı siyasi affı da gündeme getirebilir Böylelikle iç barışın tesisinde kıymetli bir adım atılmış olunur
Siz optimist olduğunuzu söylüyorsunuz lakin türlü sorular şimdi karşılık bulamadı Mesela Türkiye İstanbul Sözleşmesi’nden çekildi Artık bayanlar nasıl inansın özgürlükçü bir anayasanın yapılacağına
İnanmalarına gerek yok Süreci takip edip ona nazaran tutum geliştirmeliler Şayet yeni anayasa daveti yapanlar nitekim bu davetlerinde samimilerse süreç başlamadan evvel bir yol paklığı yapacak ve inanç artırıcı adımlar atacaktır Bu bağlamda iktidar pekâlâ çekildiği mukaveleye tekrar geri dönebilir Cumhurbaşkanının pragmatist bir politik kişiliği var Değişen konjonktüre uygun adımlar atma konusunda beceriklidir Bu ve gibisi ortamı yumuşatıcı ve itimat artırıcı adımlar atılmazsa esasen süreç başlamadan bitmiş olacaktır
KÜRT MEDELESİ EN TEMELDE PSİKOLOJİKTİR
İyimserliğiniz bana geçecekken Kürt problemi geliyor aklıma Kürt sıkıntısı çözülmeden yeni bir anayasa bütün Türkiye’yi kuşatan bir anayasa çok mümkünmüş üzere gelmiyor bana
Kürt sıkıntısı tarihî derinliği olan çok boyutlu ve çok aktörlü bir problem Bugünden yarına çözülebilecek bir problem değil Bu nedenle yeni anayasa üretimini Kürt probleminin tahliline bağlamak ve bunu bir önkoşul üzere görmek siyaseten çok hakikat bir yaklaşım değil Elbette çözülse düzgün olur lakin bunu bir kırmızı çizgi haline getirmek gerçek değil diye düşünüyorum Kürt sıkıntısı çözülmeden de yeni bir anayasa yapılabilir Hatta tahminen de yeni bir anayasa imal süreci Kürt probleminin tahlilinin önünü açıcı bir fonksiyon görebilir Gerçekten 2011 2013 yeni anayasa üretim süreci kısmen de olsa buna hizmet etti AK Parti iktidarlarının birinci devirlerinde Kürt sıkıntısının tahlili doğrultusunda yetersiz de olsa kıymetli adımlar atıldı 2011 2013 anayasa üretim sürecinin sonlarına gerçek başlayan tahlil sürecinde daha evvel atılan adımlar daha ileri boyutlara taşındı Ancak maalesef 2015 e kadar devam eden tahlil süreci akamete uğradı ele geçirilen bu fırsat düzgün kıymetlendirilemedi ve hepimizin yaşadığı acı dolu günlere tekrar geri dönmüş olduk
Kürt probleminin tahlili dendiğinde çabucak herkesin aklına gelen birtakım anayasal ve yasal düzenlemelerdir Vatandaşlık tarifi anadilde eğitim hakkı kültürel kimlik hakları ve lokal özerklik üzere mevzulara dair anayasal ve yasal teminatlardır Elbette bu talepler Kürt probleminin tahlilinin temel gereklerini oluşturuyor Lakin bu talepler yerine getirildiğinde de bu sorun çözülmüş olmaz Zira kâğıt üzerinde kalan hukukî teminatların çok fazla bir kıymeti yoktur Kıymetli olan bunları hayata geçirecek yönetimin pratiğidir Geçmişte yaşadık siyasi iktidarlar tarafından Kürt sıkıntısının tahlili gayesiyle maddelerle ve yasa altı süreçlerle değerli adımlar atıldı lakin bürokrasi bu atılan adımları boşa çıkarmak ya da anlamsızlaştırmak için direnç gösterdi Yani idari pratik siyasi iradeye paralel güzelleşmedi Hasebiyle biz Kürtlerin hayatına yansıyan tesiri sonlu oldu
Bundan daha berbatı tahlil sürecinin bitimiyle birlikte siyasi irade de kendi attığı adımların gerisinden çekilince daha da ileri gidip anti Kürt bir lisan kullanmaya başlayınca durumdan görev çıkaran kamu yönetiminin casusları pratiklerini çok daha sertleştirdi Kâğıt üzerinde tanınan birçok hak ve özgürlük kullanılamaz hale geldi Bu nedenle Kürtler olarak makro telaffuzlardan taleplerden çok gündelik hayatta karşı karşıya olduğumuz ayrımcı lisan ve pratik üzerine yoğunlaşmamız ve bunun düzeltilmesi için gayret harcamamız lazım
Kürt sorunu en derinden ruhsal bir sıkıntıdır tıpkı vakitte Bir Kürt vatandaşın kendisini birinci sınıf vatandaş olarak hissetmemesidir Bu çok değerli bir şey Bunu davranışlardan konuşmalardan açıklamalardan ve aksiyonlardan hissediyorsunuz Rastgele bir ortamda bulunduğunuzda o ortamda konuşulanlardan ve size karşı olan hallerden sizin eşit ve özgür bir yurttaş olmadığınızı anlıyorsunuz O nedenle anayasal ve yasal düzenlemelerden çok daha kıymetlisi idari pratiktir Bunda iktidarın iktidar sahiplerinin kullandığı lisan kadar muhalefetin kullandığı lisan de değerlidir Bir bütün olarak siyasi aktörlerin kullandığı negatif lisan hem kamu vazifelilerinin hem de öteki vatandaşlarının size yönelik tutumlarında tesirli oluyor Hatta yargı üzerinde dahi tesirli oluyor Yargı pratiği de iktidarın duruşuna bağlı olarak değişebiliyor Başta iktidar sahipleri olmak üzere bütün siyasi aktörlerin kullandıkları lisan ve telaffuz değiştirilmeden Kürtlerin kendilerini eşit ve özgür yurttaş olarak hissedebilmeleri mümkün değildir
Sosyolojik azınlıklar bakımından onların his dünyaları bakımından kendilerini eşit yurttaş olarak görebilmeleri açısından dikkat edilmesi gereken şeylerden biri de üst seviye bürokrasideki temsiliyettir Sözgelimi şayet Türkiye nüfusunun yüzde 20 sini Aleviler oluşturuyorsa 81 validen en az 15 16 adedinin Alevi olması gerekir Hiç elbet bu gereklilik vali olarak atanacak kişinin vazifesini icra ederken Alevi kimliğiyle hareket edeceği manasına gelmiyor Gelmemesi de lazım Birebir şey dindarlar sekülerler ve Kürtler için de geçerli
Kısacası renkler ve farklılıklar meselesinin tahlilinde bürokrasinin Türkiyelileştirilmesinde çok büyük kıymet taşımaktadır 36 yıllık hukukçu bir akademisyen olarak Resmi Gazete yi takip etmeye çalışıyorum Atama kararnamelerine bakıyorum bilhassa de valiler kararnamesine Atanan valilerin kim olduklarını nereli olduklarını merak ediyorum Atananların muhakkak bir bölge ya da kimlik üzerinde ağırlaşıp yoğunlaşmadığına bakıyorum
HELVA YAPMAK İÇİN İRADE LAZIM
Toparlayacak olursak evvelki tecrübelerinizden de yola çıkarak özetle anayasa üretim süreci nasıl olsun istersiniz
82 Anayasası nın yürürlükte olduğu devir içerisinde iki farklı yeni anayasa üretim tecrübesi yaşadık Her ikisi de başarısızlıkla sonuçlandı Her ikisindeki temel eksiklik süreç başlamadan evvel kutuplaşmayı ve gerginliği azaltıcı adımların atılmamış olmasıydı Her iki süreç de yumrukların sıkıldığı bir periyoda denk geldi
2011 2013 tecrübesinde çoğulcu ve iştirakçi bir usul izlendi görece özgür bir ortamda tartışmalar yapıldı ve herkes eteğinde olanları dökebildi Lakin Türkiye nin temel fay sınırlarının kırılganlığını giderici ya da en azından yumuşatıcı adımlar atılmadı
Karşılıklı kaygıların ve güvensizliğin güçlü olduğu bir ortamda komitede temsil edilen siyasi partilerin temsilcileri de doğal olarak bu ortamdan etkilenerek uzlaşmacı bir hal geliştiremediler Sonuçta Anayasa Uzlaşma Komitesi fakat 59 unsur üzerinde uzlaşabildi O nedenle şayet cumhurbaşkanının söz ettiği üzere 85 milyonu kapsayan ve kuşatan yeni bir anayasa yapma niyeti varsa bu takdirde yapılması gereken birinci şey yaşanan gerginliği ve kutuplaşmayı yumuşatıcı bir lisanın kullanılması toplumun farklı kesitlerinin yeni anayasa sürecine yönelik itimatlarını artırıcı adımların atılması ve yol temizliğinin yapılması olmalıdır
Yeni anayasa üretim sürecinin en sıkıntı kısmı toplumun muhalif kısımlarının sürece güvenmelerini sağlamaktır Atılacak adımlarla oluşacak itimat iklimi içerisinde yeni bir anayasa yapmak kolay olacaktır Türkiye nin bu husustaki birikimi kafidir Çabucak her sivil toplum örgütünün meslek odalarının ve siyasi partilerin elinde yeni bir anayasaya ya da anayasa değişikliğine ait bilgi ve evrak mevcut Helva yapabilmemiz için un var şeker var yağ var Eksik olan bunu yapacak bir iradenin varlığıdır
Fazıl Hüsnü Fazilet kimdir
1964 yılında Elazığ Karakoçan’da doğdu Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi nden 1986 yılında mezun oldu Yüksek lisansını Dicle Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı nda doktorasını ise İstanbul Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı nda yaptı 1998 de doçentlik 2004 te ise profesörlük unvanını aldı Erdem’in anayasa hukuku ve insan hakları hukukuna ait yayınlanmış makaleleri var Kısa bir periyot AK Parti’de siyaset yapan ve milletvekili adayı da olan Prof Dr Fazilet daha sonra DEVA Partisi’nin kurucuları ortasında yer aldı